Armoede in Nederland
De officiële cijfers komen uit 2013 en toen bleken er 1.1 miljoen mensen onder de armoedegrens te leven. Die grens is bepaald op basis van een theoretisch referentiebudget bestaande uit maandelijkse noodzakelijke kosten en 96 euro participatiekosten zoals vakantiegeld en abonnementen. Voor een alleenstaande worden noodzakelijke kosten, volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau, gesteld op 1039 euro en voor een gezin met 2 kinderen op 1922 euro. Armoede treft niet alleen werkelozen, maar ook mensen met een voltijdbaan en ZZP’ers. Nu we uit de recessie zijn gekropen blijkt het aantal armen iets af te nemen, maar daarentegen neemt het aantal langdurige armen juist toe. De definitie van langdurig wordt gesteld op 4 jaar of langer levend onder de armoedegrens. De mensen met een laag opleidingsniveau en met deeltijdbanen zijn het meest kwetsbaar. Het aantal armen onder ZZP’ers neemt eveneens toe en 1 op de 6 leeft onder de armoedegrens. Dat is nog een conservatieve schatting aangezien inkomen boven de armoedegrens geen rekening houdt met eventuele (studie)schulden.
Economie uit de 20e eeuw
De realiteit van de 21e eeuw
Eeuwenlang bleek de wet op te gaan dat de groei van bedrijven leidde tot verbetering van de betrokken maatschappij. Een bedrijf dat groeit neemt immers meer mensen aan, waardoor er meer geconsumeerd kan worden. Dat is niet langer het geval. Bedrijven kunnen door automatisering en robotisering groeien tot monsterlijke proporties zonder dat het leidt tot meer werknemers. De enorme pakhuizen van het Chinese Alibaba en het Amerikaanse Amazon wordt vooral bevolkt door robots, die 70% van het werk doen. Van Amazon is inmiddels ook duidelijk dat zij in 2018 geen cent inkomstenbelasting hebben betaald, terwijl ze veel lokale winkels compleet failliet concurreren. Hoewel e-commerce de transportsector flink heeft geïnjecteerd, zullen werknemers uit die branche het volgende slachtoffer worden. Zelfrijdende transportauto’s zullen waarschijnlijk binnen tien tot vijftien jaar de weg domineren en zal groei niet meer leiden tot meer banen. De snelheid waarmee dit allemaal plaatsvindt is het probleem, aangezien er simpelweg geen tijd is voor koerscorrectie. Dat geldt voor de stijging van de CO2 niveaus en ook voor het uitsterven van levensvormen op deze planeet. Het is van alle tijden, maar de snelheid waarmee het nu gebeurt is het grote probleem en dat geldt dus ook voor de banen. Als een complete sector ten gronde gaat, dan zouden werknemers moeten omscholen, maar het tempo is niet bij te benen en zeker niet als je weinig kansrijk bent omdat je niet gemakkelijk kunt leren. Het is deze groep die behoort tot de langdurige armen en deze groep groeit, aangezien hun banen als eerste worden weggeautomatiseerd. In die groep zitten ook ZZP’ers. Dat lijkt vreemd, omdat verondersteld wordt dat zij voor zichzelf beginnen omdat ze ondernemender zijn. Die keuze is echter in veel gevallen minder vrijwillig aangezien men ZZP’er werd omdat hun baan werd opgeheven. De markt in totaal groeit net als de economie, het consumentisme is onnavolgbaar en toch neemt het aantal langdurig armen toe. De kloof tussen arm en rijk wordt bedekt met een schaamlap van irrelevante economische groeicijfers. Het kapitalisme is aan modernisering toe.
Grote multinationals groeien op nooit eerder vertoonde snelheden zonder dat het leidt tot substantieel meer banen. Je kunt de huidige problemen niet meer aanpakken met tactieken uit de vorige eeuw. De korte video geeft een impressie van wat er nu al is en de toekomst wordt nog indrukwekkender.
Consumentisme
De suikertaks in Philadelpha leidde idd tot minder afname van frisdrank in de stad, maar de aankopen net buiten de stad compenseerden deze ruimschoots, vooral in de duurdere wijken. Het betekent dat het geen effect heeft gehad en dat de armen die minder mogelijkheden hadden om buiten de stad te winkelen, juist extra getroffen worden door de hogere prijzen.
Het universeel basisinkomen
Onverminderde automatisering en snelle wisselingen in de arbeidsmarkt leiden nu al tot een toename van de groep die langs de zijlijn moet blijven. De huidige economische modellen lossen dat probleem niet op, omdat ze thuishoren in de 20e eeuw. Die uitzichtloosheid kan mogelijk gekeerd worden door het universeel basisinkomen, maar men is sceptisch. Tegenstanders claimen dat het universeel basisinkomen niet kan werken, aangezien mensen het geld niet verstandig zullen besteden. De huidige armen doen dat nu ook niet. Het zou bovendien leiden tot apathie, aangezien het kapitalisme een motor is van de innovatie. Als we bij die laatste beginnen is het duidelijk dat we prachtige vindingen hebben. Denk aan gps, het internet, de microchip, maar ook ledverlichting en het touchscreen. Zou je nog zonder kunnen? Zouden deze kunnen ontstaan zonder kapitalisme? Het antwoord is volmondig ja, aangezien elk van deze vindingen gefinancierd is met publiek geld en geproduceerd zonder winstoogmerk. Dit is nog via directe sturing van de overheid, maar hoe zou het zijn in een open maatschappij? Verschillende proeven met het basisinkomen tonen aan dat ze blijven produceren en innoveren, maar dat zijn vaak korte termijnproeven. Er is ook een voorbeeld van een permanent additioneel inkomen, namelijk in de Amerikaanse staat Alaska. Het geld dat verdiend wordt door oliemaatschappijen beland in de schatkist van de lokale overheid. Daar is besloten dat inwoners al vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw, een dividend krijgen van deze opbrengsten in de vorm van een onvoorwaardelijke 1000 tot 2.000 dollar. Dat is bijlange na geen universeel basisinkomen, maar wel extra inkomen. Dat heeft niet geleid tot meer werkeloosheid, terwijl het aantal deeltijdbanen juist met 17 procent is toegenomen. Mensen die nu in een baan zitten waar ze eigenlijk niet thuishoren, kunnen kiezen voor een betere baan met minder salaris, waardoor hun welbevinden toeneemt. Dit effect is consistent gevonden uit alle proeven. In Alaska zijn ze er nuchter over. Als je het geld houdt bij de overheid dan verprutsen ze het toch maar. Geef het dan direct aan de burger, want die kan dat zelf ook uitstekend. De moderne psychologie voorspelt dat erkenning een basisbehoefte is, die bijdraagt aan de motivatie om te werken en te innoveren. Mensen reageren inderdaad op de wortel en de zweep, maar ook bij afwezigheid ervan blijven ze doelen houden en nastreven. Mensen doen namelijk dingen omdat ze het leuk vinden of omdat ze het nuttig vinden en er is een gerede kans dat het universeel basisinkomen dat beter kan faciliteren dan het huidige model. Het hele idee dat mensen apathisch zouden worden, omdat ze ‘gratis’ geld krijgen is niet alleen in strijd met de theorie, maar ook met al het empirisch bewijs. Toch heeft niet elke staat of elk land grondstoffen waarmee een dergelijk inkomen gefinancierd kan worden en men moet op zoek naar alternatieven.
De nieuwe financiering
De schokkende uitspraken van Rutger Bregman op het Wereldeconomisch formum in Davos 2018, die hem wereldwijd veel publiciteit opleverde.
Van zero naar hero
Conclusie
Aanvullende notities:
- 10 juni 2019: 15:00u Conclusie herschreven en duidelijk gemaakt dat Alaska geen basisinkomen heeft, maar een jaarlijkse uitkering.
Geraadpleegde bronnen:
- Vermeld in de tekst